DLA TURYSTY - HISTORIA

MALCZYCE

Historyczne nazwy miejscowości:

1202 – Malschic, Parvum
1247 – Malsicz
1267 – Maluts, Malsici
1412 – Maltschicz
1789 – Maltsch
1946 – Malczyce

Zabytki:

1. Cerkiew prawosławna . Neogotycki budynek kościoła powstaje w latach 1902 – 1903, zbudowano go w ciągu zaledwie 1 roku wg projektu jednego z największych architektów niemieckich H. Poelziga. Do roku 1945 jest kościołem ewangelicko-augsburskim. Dawny kościół ewangelicki od 1950 roku staje się własnością Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego i podlega Parafii Prawosławnej p.w. Zwiastowania Najświętszej Maryi Bogurodzicy. Wierni to Łemkowie z akcji „Wisła” osiedleni w powiecie średzkim. Budynek posiada trzy kondygnacje okien. Wejście z tarasu. Przed świątynią cztery rzędy lip drobnolistnych.

2. Neogotycki kościół parafialny p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP z 1905 r. Wyposażenie głównie neogotyckie, witraże współczesne. Przed kościołem na ozdobnym.

KALENDARIUM

1245

Odnotowano zamianę właścicieli ziemskich wsi, gdy książę Bolesław przekazał mnichom klasztoru lubiąskiego Malczyce za Barschdorf koło Legnicy, z całym jego wyposażeniem, także z wszystkimi użytkownikami i dochodami, z sądami niższego i wyższego szczebla, właścicielami ziemskimi i wszelkimi swobodami. Wieś wchodząc w skład majątku klasztornego była wolną posiadłością. W tym okresie nie wolno było osiedlać się w miejscowości rolnikom niemieckim.

1267

Wzmianka o Malczycach, jako miejscu przeprawy przez rzekę. Przypuszcza się, że mógł to być prom. Promy były wówczas oddawane w dzierżawę przewoźnikom na okres 3 lat. Od pradawnych czasów Odra odgrywała ważną rolę w życiu miejscowości Malczyce. Mówiono, że już w XII i XIII wieku kwitła wymiana handlowa na Odrze, będącej jedną z głównych arterii komunikacyjnych Europy.

1389 i 1407

Dokumenty z tych lat potwierdzają, że od roku 1380 w Malczycach mogli osiedlać się niemieccy chłopi.

1405

Na „Andrzejki” 30 listopada, na szczególne życzenie dostojnego księcia Ruperta, książę legnicki wciela do probostwa w Chomiąży wieś Malczyce należącą do niemieckiego kościoła w Rusku. Rusko w tym roku otwiera własny kościół, który w XVI wieku zamieniono na luterański zbór.

1412

Znacznymi kosztami wybudowano klasztor w Lubiążu. Przy okazji powstał w okolicy Malczyc jaz i młyn wodny z urządzeniami przemiału zbóż. Związany z tym faktem dokument mówi, że książę Wenzel wybudował opatowi Paulusowi nowy młyn „dolne Maltschicz” zbudowany z drewna lub murowany z kamienia polnego albo cegły. Dokładnie nie wiadomo, bowiem po kilku latach (1428) młyn ten zostaje doszczętnie zniszczony przez husytów. Ciekawostką jest fakt, że obszarnik Karol Reimelt z Malczyc w roku 1930, podczas nadzwyczaj niskiego stanu wody na Odrze, odkrył relikty tej budowli. Jego zdziwienie wywołały znajdujące się w zachodniej części wsi, wśród zarośli, gromady pali dębowych wbite w dno rzeki oraz zachowana masywna ściana z pali dębowych biegnąca w kierunku drugiego brzegu rzeki. Drewno przetrwało blisko 500 lat. Ta pozostałość mogła być częścią jednej ze ścian budowli młyna. Od wieków Malczyce były miejscem przeprawy przez rzekę. Wskazuje na to stary malczycki herb z łódką. Odra w miejscu przeprawy mierzy od 90 do 100 m szerokości.

1471

W zapiskach urzędowych klasztoru lubiąskiego można przeczytać o egzystencji ludności wsi Malczyce. Streszczając list z 1471 r. opata Paulusa do Elżbiety czytamy: „osada rybacka nieopodal Lubiąża, z karczmą w budowie (gdzie można poradzić), z piekarnią, rzeźnią, krawcem i rzemieślnikiem wykonującym narzędzia walki”.

1580

Zarządcą posiadłości Malczyce jest Johan Quaschnitz. Dominium jest własnością klasztoru cysterskiego w Lubiążu.

1592

Kolejnym zarządcą malczyckiego dominium zostaje Georg Hermas.

1648

Koniec wojny 30-letniej odsłania bardzo mocne zniszczenia Malczyc, podobnie jak i okolicy. Wieś jest wyludniona, gospodarka doszczętnie zniszczona, a pola leżą odłogiem. Pozostało jedynie 8 rodzin, mieszkających w mocno zniszczonych domach. W szkole uczono jedyne 6 i 7-latków. Pozostali łącznie z nauczycielem pracowali przy usuwaniu zniszczeń ostatniej wojny. Ówczesna malczycka gmina wiejska mierzy 22 łany powierzchni.

1700

Posiadłość należy do rycerza Gotfryda Gasto von Gastenau, a później do pana von Uechtritz. Malczyce znane są jako osada handlowa soli. W ciągu 2 lat powstają tu magazyny soli, które zużytkowano przez 200 lat. W 1923 roku rozebrano ostatni spichlerz soli.

1725

Jan Bath von Flemming sprzedaje posiadłość Jerzemu Wilhelmowi von Nastitz, który po 9 latach przekazuje ją klasztorowi w Lubiążu. Protest cesarza Karola VI zmusza klasztor do przemian wewnętrznych, co skutkuje sprzedażą siedziby w Malczycach kolejnemu właścicielowi, tym razem katolikowi. W latach 1735-1743 właścicielem jest Jan Karol Gerlach, po nim Rada Wojenna przekazuje posiadłość Fryderykowi Wilhelmowi Bone i jego spadkobiercom (1743-1782) z rodziną Giersbergów. Wokół posiadłości funkcjonuje 9 zagród chłopskich, a osada liczy około 1700 mieszkańców. Ciekawostką jest ilość i struktura XVIII wiecznych gospodarstw chłopskich, które do XX wieku nie uległy zmianie. Dotąd nigdy wcześniej Urząd Zarządu Posiadłości Malczyce nie posiadał tzw. sądu wiejskiego, w skład którego mianowano na ławników najstarszych mieszkańców Malczyc. Oczywiście odnosiło się to do lokalnego dostojeństwa. Gmina zwoływała tzw. „Krzywą” wydając „nakaz”. „Krzywa” była czynnością przypominającą wywiad środowiskowy na temat osoby, która popełniła przewinienie. Mieszkańcy wyrażali swoją opinię na temat przestępstwa, a zarazem dowiadywali się o terminie rozprawy. Negocjacje ówczesnego „Sądu Wiejskiego” odbywały się w sali karczmy sądowej, która w późniejszym okresie stała się zajazdem „Pod Browarem”. Sąd za ścięcie drzewa stosował niższe grzywny lub krótsze kary pozbawienia wolności niż za inne przestępstwa. Maksymalnym wyrokiem było więzienie i zakucie w żelazo. Przed Sądem Wiejskim sporządzano umowy kupna-sprzedaży, tu również zawierano związki małżeńskie oraz sporządzano testamenty. Przy umowach kupna-sprzedaży, w przypadku niedotrzymania jej warunków między stronami, sąd zastrzegał sobie często klauzulę „zobowiązania wypłaty kary” pieniężnej lub w towarach na rzecz przedstawicieli Sądu. W XVII wieku kwitł odrzański handel rzeczny na Śląsku i w przygranicznej Brandenburgii, będący w rękach dwóch wielkich miast Wrocławia i Frankfurtu nad Odrą do 1646 roku, kiedy to wygasła umowa między tymi miastami, mówiąca, że z rzeki mogą korzystać jedynie mieszkańcy Wrocławia i Frankfurtu. Inni przewoźnicy byli dyskryminowani. Często nielegalnie płynące łodzie konfiskowano lub niszczono. Pod koniec XVII wieku udało się kilku miejscowościom leżącym między tymi dwoma miastami uzyskać prawo do składu materiałów nad rzeką. Wśród tych miejscowości znalazły się Malczyce. Tu gromadzili swoje towary kupcy ze Świdnicy, Wałbrzycha i Strzegomia. Składowane w Malczycach towary udawało się wysyłać w podróż również za pośrednictwem floty frankfurcko-wrocławskiej. Wrocław i Frankfurt wciąż usiłowały utrzymać swoją dominującą pozycję portów przeładunkowych na Odrze, lecz bez powodzenia. Malczyckie zakole Odry z zatoczką oraz ukształtowanie terenu było wymarzonym miejscem do budowy portu. Na naturalnych nabrzeżach bez urządzeń portowych nieźle radzono sobie z przeładunkiem towarów. Najbardziej dynamiczny rozwój Malczyc przypada na XVIII wiek. Przedstawiciel Rady Handlu Marcin Benjamin Giersberg, jako urzędnik Królestwa Pruskiego, w latach 1755-1808 zarządza Malczycami, które są osadą handlu soli, urządza gorzelnię i wapienniki. Rola Malczyc znacznie wzrasta, gdy osada staje się towarowym punktem przeładunkowym, głównie dla wałbrzyskiego węgla kamiennego. Gdy na Śląsku w 1740 osiedlili się Prusacy, król natychmiast wybrał się do posiadłości w Wałbrzychu, w celach rozpoznania złóż czarnego skarbu. Stąd węgiel był transportowany do portu w Malczycach, i dalej żeglugą śródlądową na pruskie rynki zbytu.

1742

Król 12 marca podejmuje strategiczną decyzję o utworzeniu w Malczycach głównego składu węgla z Zagłębia Wałbrzyskiego.

1750

Powstaje jedna z największych składnic węgla kamiennego. W związku z handlem opałem powstają inne składy węglowe:

1772

Spilttgerbert’skie Przedsiębiorstwo Handlowe Berlin

1783

Królewskie Śląskie Przedsiębiorstwo Spedycyjne Węgla Kamiennego

1787

Królewskie Przedsiębiorstwo Spedycyjne Węgla Kamiennego

1788

Królewska Administracja Drewna Opałowego

1790

Zakończono budowę drogi węglowej z Wałbrzycha przez Strzegom do Malczyc. Drogę wyłożoną kostką z granitu strzegomskiego w kierunku Malczyc przemierzało rocznie ponad 10000 wozów z węglem. Stąd dalej węgiel transportowano drogą wodną do Magdeburga oraz do Berlina i Poczdamu. Wszystkie te nowe przedsiębiorstwa i instytucje wkrótce rozlokowały się po całej miejscowości. Teraz cesarski urzędnik, kupcy czy marynarze i rdzenna ludność, głównie chłopi, żyli obok siebie. Transport węgla kamiennego do portu, jak również soli i innych towarów kupieckich w drogę powrotną, w kierunku Wałbrzycha wymuszał zapotrzebowanie na większą ilość wozów, co powodowało powstawanie nowych przedsiębiorstw przewozowych. Chłopi również chętnie zajmowali się transportem towarów, korzystając z możliwości pozyskania dodatkowego źródła dochodu. Często jeździli swoimi furmankami na trasie Malczyce – Strzegom – Wałbrzych.

1797

Fragment relacji akwizytora Jana Henryka Neuwerza dot. pobytu w Malczycach. „Przybyliśmy do Malczyc, przechodząc przez magazyny soli, gorzelnie i przez potężny skład węgla kamiennego, z którego miejscowość ta słynęła, nie tylko na Śląsku, jak nurt tej rzeki. Oficjalne budowle cesarskie, piece wapienne i góry usypane z węgla kamiennego tworzą specyficzny wizerunek tego miejsca. Mnóstwo ludzi pracuje przy załadunku i rozładunku towarów, nieopodal spokojnie stojące statki, wozy towarowe, ludzie tłoczą się w tej miejscowości, szczególnie na nabrzeżu, żegluga jest bardzo ożywiona, wręcz zabawna, ciągle coś przypływa i odpływa. Widzimy tutaj poniekąd centrum, uwydatniają to tysiące rąk w ruchu ludzi załatwiających różne sprawy. Z całym sumieniem jestem przekonany, że każdy zgodziłby się, gdybym stwierdził, że Malczyce zasłużyły na to, by je zobaczyć, opisać i poznać.

1817

Malczyce z pięcioma innymi gminami, należącymi dotychczas do powiatu i księstwa legnickiego przyłączono do powiatu średzkiego.

1821

Szaleje ogromny pożar, który przynosi ogromne straty materialne.

1825

Informacja o budynku szkolnym w Malczycach, do którego uczęszczają dzieci obojga wyznań (Pierwsza wzmianka o młodzieży malczyckiej uczęszczającej do szkoły w Rusku pochodzi z 1652 roku) .

1840

Gmina nabywa obszar, na którym zakłada cmentarz komunalny.

1843

Powstaje firma Toepffer, która zajmuje się spedycją. Firma rozrasta się i staje się jedną w największych w tej branży. W jej dyspozycji był tabor samochodów ciężarowych, aparatura nabrzeżna z dźwigami, spichlerzami i silosami, jak również bocznica kolejowa dokładnie przy Odrze, a do tego zsuwnia przeładunkowa ze spichlerzem w porcie.

1850

7 listopada wybudowano pierwszy budynek szkolny przy ul. Szkolnej dla dzieci z rodzin ewangelickich. Mimo, że w Malczycach jest nowa szkoła, dzieci katolickie zmuszone są chodzić do szkoły w Chomiąży.

1852-1853

Kościół katolicki w Chomiąży, po uzgodnieniach między wyznawcami obojgu religii w Malczycach, dobudowuje część szkoły dla dzieci malczyckich katolików. Po trzech dziesięcioleciach, w roku 1883 powiatowy inspektor budowlany stwierdza, że budynek zagraża zdrowiu dzieci i jest całkowicie niezdatny do prowadzenia zajęć szkolnych.

1873

Założono Związek Wojskowy

1885

Otwarciem nowego budynku szkolnego z mieszkaniem nauczycielskim dość długo zwlekano. Nowy budynek otwarto 13.10.1885 roku. Leżał on naprzeciw tzw. „Posiadłości Pawełka”, która od roku 1916 stała się domem mieszkalnym dla nauczycieli.

1890

Założono Ochotniczą Straż Pożarną, która nie tylko zajmowała się zwalczaniem pożarów, lecz również ratownictwem powodziowym.

1896-1898

Budowa portu śródlądowego, drugiego co do wielkości w okręgu i jedynego na Śląsku oraz jednej z największych i najnowocześniejszych cukrowni na wschodzie Rzeszy Niemieckiej. W XIX wieku rozwój wsi został przyspieszony budową portu rzecznego dla Zagłębia Wałbrzyskiego. Węgiel dowożono najpierw wozami konnymi, a gdy w końcu tu powstał węzeł kolejowy – również koleją. Cukrownia, która została zbudowana na przełomie 1896/97 roku należała do jednych z największych i najnowocześniejszych na wschodzie Rzeszy Niemieckiej. W pierwszych latach działalności dzienny przerób buraka cukrowego wynosił 20.000 centnarów (1 centnar = 50 kg).

1900

Na ulicach Malczyc założono elektryczne oświetlenie, ponadto gmina buduje „dom koronkowy” z wieżą.

1903

W wyniku znacznego wzrostu liczby mieszkańców, szkoła zostaje rozbudowana o nowy, czteroklasowy budynek.

1904

Na przełomie wieku w Malczycach były 4 wiatraki, które zamknięto, a następnie zniszczono. Założony zostaje Związek Żeglarski, który dysponuje własnym lokalem w Zajeździe Żeglarskim. Po ośmiu latach działalności Związku liczy on 150 członków. Jesienią Klasztor Św. Jadwigi w Trzebnicy buduje dom sióstr maryjnych (Jadwiżanek). Siostry zajmują się wieloma zadaniami, m. in. zajmują się udzielaniem pomocy chorym i potrzebującym, prowadzą przedszkole, a w późniejszym okresie również dom starców. W czasie I wojny światowej budynek pełni funkcję rezerwowego szpitala wojskowego.

1905

9 listopada poświęcono kościół katolicki, który do roku 1916 był kościołem filialnym Parafii Chomiąża. W pełni samodzielną parafią katolicką Malczyce stają się w 1925, kiedy to wybudowano plebanię z ogromną biblioteką tzw. „Boromäus Bibliothek” gromadzącą około 1300 tomów.

1906-1908

Wybudowano młyn-wiatrak napędzany silnikiem, który działał do końca wojny. Ludność protestancka Malczyc w ciągu 1 roku buduje kościół ewangelicki. Z chwilą wybudowania świątyni powstaje tu probostwo ewangelickie. W Malczycach nigdy wcześniej nie było kościołów, wybudowano je dopiero na początku XX wieku. Ewangelicy chodzili na nabożeństwa do Ruska, tam też nauczano ich dzieci. W podobnym położeniu byli katolicy. Swoją parafię i szkołę mieli w Chomiąży.

1907

Ludność malczycka do młócenia ziarna zaczynają wykorzystywać specjalny zestaw składający się z młocarni i prasy do słomy, napędzany specjalną maszyną parową. Bogate w polodowcowe moreny ziemie były wykorzystywane pod uprawę żyta, pszenicy, jęczmienia, owsa, buraków cukrowych i pastewnych, ziemniaków, kapusty oraz ogórków. Malczyce stały się ważnym kolejowym węzłem komunikacyjnym na głównej linii kolejowej relacji Berlin – Wrocław. Były miejscem postoju pociągów pospiesznych ze sprzedażą biletów, przyjmowaniem i wydawaniem bagaży i przesyłek ekspresowych. Do dyspozycji ruchu kolejowego były dwa miejsca odpraw: Malczyce nad Odrą i Malczyce Port. Stąd przesiadano się również do pociągów odjeżdżających w kierunkach: Strzegom, Jawor i Wołów. Z malczyckiego dworca doprowadzono bocznice kolejowe do portu, cukrowni, fabryki celulozy oraz firmy spedycyjnej „Teopffera i synów”. Z pociągów na statki przeładowywano węgiel, koks, kamień, zboża, mąkę, cukier, suszone wysłodki i cegłę. Ze statków na pociągi przeładowywano natomiast stal, żelazo, paszę, nawozy sztuczne, proszek do prania, papier i wiele innych towarów. W okresie tuż po uruchomieniu, port posiadał moc przeładunkową wynoszącą 12 257 ton rocznie, a w latach 1910 i 1927 odnotowano odpowiednio 16 128 i 500 000 ton rocznie. Najwyższy przeładunek, który odnotowano w 1941 roku wyniósł 1 000 000 ton. Prace przeładunkowe dokonywano za pomocą 3 urządzeń do kiprowania, 3 dźwigów i 6 zsuwni. Najnowocześniejsze na tamte czasy urządzenie rozładunkowe mogło obsłużyć w ciągu godziny 20 wagonów. Wagon wjeżdżał na zsuwnię, na której był przechylany, a jego zawartość zsypywała się na barkę. Zaplanowaną i niemal realizowaną dalszą rozbudowę portu przerwała II wojna światowa. Prace te nigdy nie zostały ukończone. W Malczycach znajdował się Urząd Budownictwa Wodnego Steinau. Do jego zadań należało : konserwacja i renowacja urządzeń wodnych, a konkretnie naprawa skarp brzegowych, utrzymanie basenów portowych, naprawa mostów, pogłębianie koryta rzeki, ustawianie znaków dla żeglugi przy brzegu i w nurcie rzeki oraz naprawa i utrzymanie promów. Kierownik tego urzędu był równocześnie kapitanem portu. Każdy armator i sternik musiał zameldować i odmeldować swój statek w porcie. Za użytkowanie portu pobierano od jednostek opłaty. Urząd posiadał również park maszynowy, w skład którego wchodziły: koparki, pogłębiarki, barki i łodzie motorowe. Załoga liczyła 50 osób. W Malczycach miała swoją siedzibę policja rzeczna oraz oddziału Śląskiej Kampanii Parowcowej, który posiadał przy Odrze własną aparaturę nabrzeżną z dźwigiem i spichlerzem. Również Zrzeszenie Parowcowe Niemieckich Statków Śródlądowych Sp. z o.o. posiadało swój spichlerz w porcie. Poza firmą Toepfferów w miejscowości działają 2 inne, mniejsze firmy spedycyjne.

1909

Regularnie, co tydzień w Malczycach odbywają się targi.

1911

Śląska Celuloza i Fabryki Papieru budują tu swój kolejny wielki zakład przemysłowy w miejscowości. Zakład w pierwszych latach działalności stał się prawie wyłącznym odbiorcą drewna z Karkonoszy i Gór Kaczawskich do produkcji celulozy i opakowań. Dzienna produkcja celulozy wahała się w granicach 50 ton. Z roku na rok fabrykę rozbudowywano, co spowodowało, że drewna sprowadzanego z gór było za mało. Wymusiło to potrzebę dodatkowego sprowadzania drewna za granicy, najczęściej z krajów nordyckich. Po I wojnie światowej drewno oferowane za granicy było często tańsze niż krajowe. Drewno transportowano statkami morskimi do Szczecina, gdzie przeładowywano je na barki, i stąd Odrą płynęło do Malczyc. Tu dokonywano wyładunku na nabrzeże, a firma Toepffer na wagony Fabryki Celulozy, która na bulwarze miała swoją bocznicę. Zakład uzależnił się od importu drewna. Sięgał on około 60% przerabianego w fabryce surowca. Trudności z pozyskaniem drewna spowodowały, że zaczęto poszukiwać innych surowców, z których można byłoby uzyskać celulozę. Surowca szukano w rolnictwie, w słomie. Próba pozyskania celulozy ze słomy powiodła się. Gdy technicy dopracowali proces technologiczny produkcji celulozy ze słomy, postanowiono wybudować Fabrykę Słomianej Celulozy. Produktem ubocznym celulozy był alkohol metylowy. Produkowany po specjalnym przetworzeniu słomy. Kościół ewangelicki powołuje organizację dobroczynną „Diakonię” – odpowiednik „Caritas” w kościele katolickim. Diakonia prowadzi ewangelickie przedszkole oraz opiekuje się chorymi i potrzebującymi pomocy ludźmi. 3 września poświęcono pomnik ofiar, upamiętniający poległych w trzech wojnach: z Dania, Austrią i Francją.

1912

Od 1912 roku istnieje cech żeglarski Malczyce-Lubiąż zrzeszający 80 właścicieli statków z Malczyc, Lubiąża, Chomiąży, Rzeczycy i Prawikowa.

1913

Założono Męski Chór.

1915

Po upływie 10 lat okazuje się, że budynek szkoły jest za mały. Wzniesiono dodatkowy budynek szkoły ewangelickiej z mieszkaniem rektora, z internatem i salą gimnastyczną.

1916

Zostaje oddana do użytku nowa szkoła ewangelicka, podczas gdy katolicy dysponowali nowym budynkiem szkolnym już w 1903 roku.

1920

Zwołano I posiedzenie Bractwa Strzeleckiego.

1921

Znajdujący się w sąsiedztwie cukrowni młyn Wilhelma, wytwarzający i dysponujący energią elektryczną, rozszerza działalność o zakład produkujący cukierki.

1924

Gmina zakupiła na rzecz OSP wóz bojowy z motopompą i wóz do przewozu strażaków.

1925

Po I wojnie światowej następuje dalszy rozwój wsi. Malczyce, jako ewenement stają się wsią z burmistrzem. Zlikwidowano honorowy urząd wójta, a na jego miejsce od stycznia zostaje utworzony urząd etatowego burmistrza i naczelnika urzędu. Wieś z zabudową o charakterze miejskim bardzo szybko się uporała z wyborem swoich przedstawicieli do gminy. Niebawem ulice i chodniki w Malczycach wyłożono kostką. Zarząd Gminy postanawia zlecić nauczycielowi Pawłowi Gimmlerowi odnalezienie starej pieczęci sądowej Malczyc i na jej podstawie opracowanie pieczęci gminnej. Członkowie Malczyckiego Związku Gimnastycznego zobowiązali się dobrowolnie przepracować 1 godzinę w tygodniu na rzecz macierzystego klubu. W latach 1925/26, w czynie społecznym wybudowano stadion sportowy i zakłady kąpielowe. Inne związki również miały wpływ na kształtowanie życia kulturalnego Malczyc. Obok Męskiego Chóru, działają tu ewangelicki chór kościelny, katolicki chór kościelny z orkiestrą smyczkową, amatorska grupa teatralna i tzw. „Miłośnicy Muzyki Domowej”.

1926

Założono Związek Wioślarski, Związek Cyklistów i Związek Hodowców Drobiu. Od 1 kwietnia wprowadzono nazwy ulic. Gmina z własnych środków zaczyna budowę mieszkań komunalnych. Powstał jeden budynek sześciorodzinny i trzy budynki ośmiorodzinne. Kaplicę cmentarną przebudowano i powiększono.

1927

W kryzysie gospodarczym po I wojnie światowej malczycka cukrownia dokonuje fuzji zakładu w Ciechowie. Urządzenia w ciechowskim zakładzie zostają przystosowane do produkcji soków. Wytwarzany tam sok był przewożony do dalszego przetwórstwa do Malczyc. W planach była budowa rurociągu do przepompowywania soku. Wytwarzany tu cukier w znacznej części był transportowany odrzańskimi barkami w świat, również poprzez sieć kanałów na wody Łaby. Cukrownia do załadunku cukru dysponowała własną rampą załadunkową nad rzeką Odrą.

1928

Rozszerzono i zmodernizowano linie elektryczne. Połączono wieś i cukrownię linią przesyłową z Zakładem Energetycznym – Okręg Centralny Śląsk w Strzegomiu. Regularne dostawy energii elektrycznej związane są ze wzrostem produkcji w malczyckich zakładach, a tym samym przybywa ludności. Gmina buduje kolejne osiedla mieszkaniowe w kierunku Wilczkowa.

1931

Zakład w Ciechowie produkujący soki zamknięto. Urządzenia przystosowano do przerobu buraka cukrowego. Podczas kampanii zakład zatrudniał od 600 do 700 osób. Dla stałej załogi zakładu wybudowano 50 robotniczych mieszkań czynszowych.

1933

12 grudnia w Fabryce Celulozy otwarto specjalny zakład do produkcji spirytusu. Produkcja dzienna spirytusu wahała się w granicach od 5.000 do 6.000 litrów.

1936

Szkoła ewangelicka zostaje ponownie powiększona o dwa pomieszczenia klasowe, kuchnię i dwa pokoje z pomocami naukowymi. W latach 1921 – 1945 w szkole ewangelickiej nauczał Paul Gimmler. Nauczyciel ten gromadził wszelkiego rodzaju materiały historyczne, teksty źródłowe, artykuły i kalendarze. Pisał również pisał własną „Kronikę Malczyc” i redagował pismo „Malczyckie Listy”. Stworzył w ten sposób cenne i unikatowe opisy tej miejscowości.

1937

Zmodernizowano cukrownię, a tym samym moc przerobowa buraka cukrowego wzrosła z 20.000 centnarów do 65.000 – 70.000 dziennie. Budowa Fabryki Słomianej Celulozy czyli fabryki produkującej celulozę ze słomy. Urządzenie to produkowało około 500 ton celulozy miesięcznie. Produkcja słomianej celulozy wymagała większych nakładów pracy. Już latem otwarty zostaje Zakład Wodociągowy, który zaopatruje w wodę całą miejscowość.

1939

1 kwietnia założono spółkę towarową z ograniczoną odpowiedzialnością, której zadaniem była rozbudowa południowego basenu portowego. Z nieznanej przyczyny w magazynach z 14 000 tonami słomy pojawił się ogień. Straty oszacowano na 500 000 marek. Zaprzestano magazynowania słomy, którą przetwarzano bezpośrednio po zakupie, natomiast główna produkcja Zakładów Celulozy opierała się o przerób drewna. Roczna produkcja 1939 roku wynosiła 36.000 ton celulozy i 9.000 ton papieru. Zakład Spirytusu przy Fabryce Celulozy poszerza działalność o garbarnię. Zakład Garbarski bazował na własnych garbnikach. W ciągu 1 dnia garbowano od 6.000 do 7.000 kg skór. Należy jeszcze wspomnieć, że zbudowano międzyzakładową, jedną z najnowocześniejszych i największych bielarni (zakładu zajmującego się procesem nadawania pożądanego stopnia białości określonym produktom). Załoga całego zakładu z wszystkimi działami produkcji w roku 1928 wynosiła około 300 osób, a w roku 1939 liczba ta wzrosła do 680. W ostatnich latach II wojny światowej Zakłady Celulozy zatrudniały 760 osób. Szkoła ewangelicka i katolicka latem 1939 roku podpisuje porozumienie o utworzeniu jednej wspólnej szkoły.

1940

W Malczycach istnieją 4 stocznie. Trzy z nich posiadały kabestany (kołowroty) za pomocą których barki zostawały wyciągane na brzeg. Mniejsza stocznia dokonywała jedynie napraw na dryfującym statku. Korzystne warunki portu sprawiają, że armatorzy zaczynają się tu osiedlać. Czterech armatorów posiada barki mechaniczne, a 65 tzw. „berlinki” – barki bez własnego napędu. Wartość jednej takiej barki, której długość wynosiła w zależności od typu, od 40 do 67 m, w wahała się od 50 000 do 90 000 marek niemieckich. Pod koniec wojny ceny barek wzrosły o 20 000 – 25 000 marek. W Malczycach znajdował się również Zakład Żeglugowy z dwoma łodziami osobowymi i jednym holownikiem z napędem mechanicznym. Stąd drogą wodną można było podróżować do Głogowa, Ścinawy, Lubiąża, Brzegu Dolnego, Urazu i Wrocławia. Bezwarunkowo, w cieniu portu i wielkiego przemysłu rozwinęły się różnego rodzaju usługi. W Malczycach były hotele, zajazdy, gospody i karczmy, sklepy i domy handlowe oraz zakłady rzemieślnicze i usługowe świadczące usługi dla ludności miejscowej i zamieszkałej w północno-zachodniej części powiatu.

1945

Podczas walk o Malczyce, wieś niemal cała zostaje spalona, a zarazem wyzwolona w dniu 8 lutego przez VI Armię pod dowództwem gen. W. Głuzdowskiego.1970 – Duże osiedle przemysłowo-rolne położone na lewym brzegu Odry, u ujścia Średzkiej Wody, które liczy ok. 3100 mieszkańców.

1986

W czasach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej u schyłku rządów komunistycznych Malczyce grupują wszystkie jednostki gminne, będąc centrum administracyjnym, handlowym i usługowym gminy. Są tu więc Urząd Gminy, Gminny Ośrodek Zdrowia, Dom Kultury, Zbiorcza Szkoła Gminna, Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Gminna”, Spółdzielnia Kółek Rolniczych, Urząd Pocztowy, Bank Spółdzielczy, Posterunek Milicji Obywatelskiej, dwa bary, hotel robotniczy, kilka sklepów i warsztatów rzemieślniczych, lecznica zwierząt, boisko sportowe, dworzec kolejowy PKP i przystanek PKS. W osadzie na początku 1986 r. mieszkało 2 775 osób. Jest tu 16 gospodarstw rolnych. Mieszkańcy poza ww. instytucjami i rolnictwem pracują w istniejących tu zakładach przemysłowych: Cukrowni „Małoszyn”, Zakładach Papierniczych, Remontowej Stoczni Rzecznej, Porcie, Zespole Spichlerzów PZZ. Część dojeżdża do Środy Śląskiej, Prochowic, Wrocławia i Legnicy.

Odra:

Szczególnie korzystne położenie geograficzne przy nurcie Odry miało bardzo duże znaczenie dla rozwoju gospodarczego Malczyc. Niestety Odra również stwarzała ogromne zagrożenia. 28 sierpnia 1854 roku Odra występuje z koryta i zalewa wieś, czyniąc ogromne straty materialne. Był to najwyższy zanotowany stan wody, który wynosił 672 cm (przy wzorcu 250 cm), co przy obecnych pomiarach stanowi odpowiednik 772 cm. Rekord ten został pobity nocą z 14/15 lipca 1997 roku o 20 cm. Mimo, że był to najwyższy dotychczas zanotowany stan wody, straty są o wiele mniejsze. Susze będące przeciwieństwem powodzi również przynoszą ogromne straty w malczyckiej gospodarce. W roku 1885 wysycha woda w rzece paraliżując żeglugę na długie miesiące. Podobna sytuacja panowała w latach 1904 i 1911. W roku 1922 wody Odry wysychają, odsłaniając dno koryta rzeki. Prom łączący Malczyce z Prawikowem osiada na niemal całkowicie wyschniętym dnie, a mieszkańcy obok niego pieszo mogą przechodzić na drugi brzeg. Siarczyste mrozy zimą 1941 roku skuwają całkowicie rzekę grubym lodem paraliżując żeglugę na pewien okres. Gdy ruszyły lody, często stwarzało to nowe zagrożenia. Woda niosąca potężne kry niszczyła niejednokrotnie nabrzeża, mosty i znajdujące się na jej drodze łodzie. Na malczyckim zakolu Odry utworzył się gigantyczny zator lodowy. Spiętrzona woda zalewa piwnice wielu domów. Aby nie dopuścić do dalszych strat ściągnięto głogowskich saperów, którym po kilku godzinach udaje się wysadzić górę lodową. W rejonie Malczyc Odra jest uregulowana. Zachowały się tu ślady dawnej przeprawy promowej, obecnie nieczynnej. Sam prom natomiast częściowo wyciągnięty na brzeg znajdował się przez wiele lat obok mostu drewnianego na Średzkiej Wodzie.

Ciekawostki:

Kościół Prawosławny – parafia istnieje w Malczycach od 1956 roku. Po II wojnie światowej i niechlubnej oraz tragicznej w skutkach akcji „Wisła” na terenie powiatu średzkiego zostali osiedleni Łemkowie. Według informacji księdza prawosławnego, pierwsza cerkiew powstała w roku 1947 w kościele we wsi Wilczków. Wilczkowski kościół był świątynią wyznawców prawosławia do roku 1956. Informacji tej nie potwierdza proboszcz parafii wilczkowskiej. Decyzją ówczesnych władz państwowych, były kościół ewangelicki w Malczycach, po wysiedleniu Niemców, został przekazany w użytkowanie wyznawcom prawosławia. Pod koniec lat 80-tych stał się własnością Parafii Prawosławnej w Malczycach. Wszystkie ikony są również własnością parafii. Liczbę wiernych określa się na około 150 osób. Parafia prowadzi katechezę dzieci i naukę języka łemkowskiego. Ponadto parafia prawosławna często organizuje pomoc i współuczestniczy w różnego rodzaju akcjach charytatywnych na rzecz poszkodowanych przez klęski żywiołowe.

Bibliografia: Źródło  Informator Monografia Gminy Malczyce, wykonano na zlecenie Urzędu Gminy Malczyce 2002 rok. Wydanie I – Redakcja Zbigniew Pilch